«Οι όμορφες εικόνες δεν φτιάχνουν και όμορφες ταινίες»

Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν: Οι διανοούμενοι έχουν πέσει σε «Χειμερία Νάρκη»

«Οι όμορφες εικόνες δεν φτιάχνουν και όμορφες ταινίες»

Από Χρήστο Μήτση - 05/02/2015

   

Ο Τούρκος κορυφαίος δημιουργός μιλάει στον Χρήστο Μήτση για την τσεχοφική­ «Χειμερία Νάρκη» του, το ψυχολογικό δράμα που του χάρισε τον Χρυσό Φοίνικα στο τελευταίο Φεστιβάλ Κανών.

Γιατί επιλέξατε ως φυσικό ντεκόρ το τόσο ­γραφικό Γκέρεμε της Καππαδοκίας; Η ιστορία εξελίσσεται το χειμώνα και δεν ήθελα το ξενοδοχείο που διατηρεί ο ήρωας να βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα. Το Γκέρεμε είναι μια πολύ τουριστική περιοχή κι ένα εξαιρετικό τοπίο, αλλά δεν το επέλεξα επειδή μπορεί να μου προσφέρει όμορφες εικόνες. Οι ταινίες μου έχουν προσεγμένη αισθητική, όμως το να κινηματογραφείς ωραία πλάνα σε ένα γραφικό τοπίο μου φαίνεται τεμπέλικο ως επιλογή. Προτιμώ τις ωραίες εικόνες οι οποίες βγαίνουν από ένα άσχημο ντεκόρ, κάτι που είναι πιο δύσκολο. Ή, για να είμαι πιο ακριβής, προτιμώ τις ενδιαφέρουσες εικόνες, εκείνες που ξεπερνούν την επιφανειακή ομορφιά ή ασχήμια του περιβάλλοντος, της επιφάνειας και προχωρούν βαθύτερα από το αυτονόητο. Οι όμορφες εικόνες δεν φτιά­χνουν και όμορφες ταινίες…
Το σενάριο της ταινίας, από τους διαλόγους μέχρι κάποια σημεία της πλοκής, είναι βασισμένο σε έργα του Άντον Τσέχοφ, ο οποίος σας είχε εμπνεύσει και στο «Κάποτε στην Ανατολία». Είναι ένας λογοτέχνης που μου αρέσει πολύ και το άρωμά του απλώνεται σε όλες τις ταινίες μου. Δεν έχει κάποιο θέμα στο οποίο επανέρχεται. γράφει για τη ζωή γενικά, πράγμα που μου ταιριάζει απόλυτα ως έκφραση. Από εκεί και πέρα, μπορεί να βρει κάποιος στην ταινία και άλλες επιρροές, από τον Τολστόι μέχρι τον Βολτέρο, ακόμη και ατόφιες­ φράσεις διαφόρων συγγραφέων, όπως του Σαίξπηρ. Κάτι που μου φαίνεται λογικό να ακούγεται από τα χείλη ηθοποιών, όπως είναι ο πρωταγωνιστής.

Εσείς πώς καθοδηγείτε τους ηθοποιούς σας; Συνήθως γυρίζω πολλές φορές το κάθε πλάνο, κυρίως διότι ποτέ δεν ξέρεις ποια λήψη θα σου βγει. Είναι ένα άλυτο κινηματογραφικό μυστήριο αυτό. Έπειτα διότι δοκιμάζω διάφορα πράγματα, ανάμεσα στα οποία και υποδείξεις των ηθοποιών. Συζητώ μαζί τους στις πρόβες και στο γύρισμα και δοκιμάζω ό,τι μου φαίνεται ενδιαφέρον. Από τη μία τους εξαντλώ, λοιπόν, και από την άλλη τους αφήνω μεγάλο περιθώριο ελευθερίας.

Η «Χειμερία Νάρκη» του τίτλου πού αναφέρεται; Έχει να κάνει με την τουρκική κοινωνία και με τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα γενικότερα;
Αφορά περισσότερο τους διανοούμενους και όλους όσοι κοιτάζουν τη ζωή από απόσταση. Ο βασικός ήρωας του φιλμ ζει στον κόσμο του Σαίξπηρ και όχι σε αυτόν της τουρκικής καθημερινότητας. Έχει πολλά στοιχεία δικά μου αλλά και φίλων μου, μιας τάξης που νομίζω πως πρέπει να πλησιάσει πιο πολύ την αληθινή ζωή και να απομακρυνθεί από εκείνη των βιβλίων.

Νιώθετε πως κι εσείς ζείτε σε έναν τέτοιο κόσμο; Μιλήσατε νωρίτερα για τις λογοτεχνικές αναφορές σας. Δεν θα ήθελα ποτέ να φτάσω στο σημείο να διαπιστώσω πως η ζωή είναι… αλλού. Είμαι όμως καλλιτέχνης και αναγκαστικά η διαδρομή της ζωής μου περνά μέσα από τα βιβλία, το σινεμά, τη μουσική… Νομίζω πως οι περισσότερες επιρροές μου προέρχονται από τη λογοτεχνία, ένα χώρο στον ποίο καταφεύγω για να βρω ιδέες και δραματουργικές λύσεις, ίσως διότι­ νιώθω πως στο οπτικό επίπεδο είμαι αυτάρκης, ενώ σε εκείνο του σεναρίου νιώθω ανασφαλής. Δεν είμαι οπαδός της πιστής διασκευής ενός μυθιστορήματος ή διηγήματος, διότι το σινεμά έχει διαφορετική δομή και άλλους κώδικες αφήγησης μιας ιστορίας, η εκκίνησή μου όμως είναι σχεδόν πάντα λογοτεχνική.

Είναι η τρίτη ταινία στη σειρά­ της οποίας το σενάριο υπογράφετε μαζί με τη σύζυγό σας (Εμπρού Τσεϊλάν ). Πώς δουλεύει αυτή η συνεργασία; Σαν μια διαρκής πάλη. Αμφισβητεί σχεδόν κάθε ιδέα μου και αυτό με κάνει να τη σκέφτομαι διπλά­ και να την ελέγχω βασανιστικά προτού την κρατήσω και πάω παρακάτω. Το ίδιο κάνω κι εγώ με τις δικές της και νομίζω πως αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος. Έχει χτιστεί εμπιστοσύνη μεταξύ μας, δεν υπάρχει ανταγωνισμός και κάθε αμφισβήτηση και συζήτηση είναι προς το καλό του σεναρίου.

Ποιανού οι ιδέες επικρατούν ­συνήθως; Τις μισές φορές οι δικές της. Ελπίζω να μη μάθει ότι το είπα αυτό, διότι νομίζει πως είναι πολλές παραπάνω…
πηγή 

Πρώην ηθοποιός και εύπορος κληρονόμος, ο Αϊντίν ζει με τη νεαρή σύζυγό του και την πρόσφατα διαζευγμένη αδελφή του, διευθύνοντας έναν κομψό ξενώνα στην Καππαδοκία. Στη διάρκεια ενός χειμώνα θα αναγκαστεί να έρθει αντιμέτωπος με την αληθινή ζωή, αλλά και τον πραγματικό εαυτό του σε ένα διαλογικό, πικρό, θεατρικής δομής και υψηλής κινηματογραφικής τεχνικής πολυεπίπεδο ψυχολογικό δράμα, βραβευμένο με Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Κανών.

Σαν άρχοντας απομονωμένου σαιξπηρικού βασιλείου, ο Αϊντίν είναι κληρονόμος μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας στην τουριστική περιοχή του Γκέρεμε της Καππαδοκίας και ιδιοκτήτης ενός μικρού ξενοδοχείου (με το όνομα «Οθέλλος» ), στο οποίο διαμένει με την πολύ νεαρότερη σύζυγό του και την αδερφή του, η οποία προσπαθεί να συνέλθει από ένα επώδυνο διαζύγιο. Διανοούμενος, πρώην ηθοποιός, αρθρογράφος κι επίδοξος συγγραφέας, αρέσκεται σε διαλογικές συζητήσεις με τους οικείους του ή τους λιγοστούς επισκέπτες του, επιδεικνύοντας πάντα την αυτάρεσκη ευφυΐα του. Περιτριγυρισμένος από ένα απολιθωμένο, άγριο και μοναδικά γραφικό τοπίο, ο Αϊντίν είναι βυθισμένος σε διαρκή χειμερία νάρκη.

Καυστικός σχολιαστής της καθημερινότητας, είναι στην πραγματικότητα εντελώς αποκομμένος από την αληθινή ζωή, ικανός να αποστομώσει κάθε­ συνομιλητή του, ανίκανος όμως να επικοινωνήσει πραγματικά με κάθε συνάνθρωπό του. Με τσεχοφική δραματουργική επιδεξιότητα (το σενάριο στηρίζεται σε μια σειρά θεατρικών και διηγημάτων του Ρώσου διάσημου συγγραφέα ), ο Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν ζωγραφίζει το γεμάτο συναισθηματικές αντιφάσεις πορτρέτο του, αυτό ενός «πνευματικού φεουδάρχη», εκπροσώπου μιας­ νοοτροπίας η οποία έχει αρχίσει πλέον να περνά στο ιστορικό παρελθόν. Παράλληλα συνδέει διακριτικά την όλη συμπεριφορά του ήρωα με την κοινωνική θέση και την οικονομική άνεσή του, φέρνοντας έτσι στο προσκήνιο τις ταξικές αντιθέσεις, μαζί και τις ηθικές αξίες, οι οποίες τη συντηρούν αλλά και την ενισχύουν.

Ο άνθρωπος, ο μικρόκοσμος και ο μακρόκοσμός του. Οι πολύπλευρες εξαρτήσεις τους αναπτύσσονται μέσα από ένα οικογενειακό δράμα δωματίου, βασισμένο εκ πρώτης όψεως στους σχοινοτενείς διαλόγους των πρωταγωνιστών. Ο Τσεϊλάν τους δια­ποτίζει με υποδόριο, πικρό χιούμορ και λογοτεχνικά αποσπάσματα (από Τσέχοφ, φυσικά, μέχρι Σαίξπηρ και Τολστόι ), αντιπαραβάλλοντας αυτά που εννοούν (και υπονοούν ) οι ήρωες με μια αριστουργηματικά ζυγισμένη σκηνοθεσία-σχόλιο και αποκαλύπτοντας έτσι έναν κόσμο δαιδαλωδών προθέσεων και αμφίσημων κινήτρων. Τον κόσμο μας. Όταν, για παράδειγμα, μέσα από μια έντονη αντιπαράθεση με τη σύζυγό του ο πραγματικός χαρακτήρας του Αϊντίν αρχίζει να ξεγυμνώνεται μπροστά μας, πλάνα του μέσα από τον καθρέφτη μάς αποκαλύπτουν πως μέχρι τώρα δεν βλέπαμε παρά το «είδωλό» του.

Χωρίς να απαλλάσσεται εντελώς από μια ωραιοπάθεια που χαρακτηρίζει­ το στιλ του, βαρύς μα εντυπωσιακά πολυδιάστατος και πραγματικά βαθυστόχαστος, ο Τσεϊλάν σκέφτεται διαλεκτικά, δουλεύει πάνω στις ψυχολογικές, φιλοσοφικές και πολιτικές αντιθέσεις και μαγεύει με τη συνθετική δύναμη των κάδρων του. Ρεαλιστής και ταυτόχρονα συμβολικός, επιβάλλει το απαιτητικό προσωπικό κινηματογραφικό στιλ του και υπογράφει άλλη μία πολυδιάστατη μελέτη της αντιφατικής, ταραγμένης και πολύπαθης ανθρώπινης συνείδησης, η οποία δίκαια βραβεύτηκε με Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Κανών.

Τουρκία. 2014. Διάρκεια: 196΄. Διανομή: AMA FILMS.

Χειμερία Νάρκη
Kis Uykusu / Winter Sleep

4 / 5

Δραματική 2014 | Έγχρ. | Διάρκεια: 196'

Τούρκικη ταινία, σκηνοθεσία Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν με τους: Χαλούκ Μπιλγκινέρ, Μελίσα Σοζέν, Ντεμέτ Ακμπάγκ

Πρώην ηθοποιός και εύπορος κληρονόμος, ο Αϊντίν ζει με τη νεαρή σύζυγό του και την πρόσφατα διαζευγμένη αδελφή του, διευθύνοντας έναν κομψό ξενώνα στην Καππαδοκία. Όταν ένα μικρό αγόρι ρίξει μια πέτρα στο παράθυρο του τζιπ του, μια σειρά γεγονότων θα τον φέρουν αντιμέτωπο με την αληθινή ζωή και τους ανθρώπους της.